Werk je met kleuters? Dan merk je vast dat het instructiemodellen zoals EDI en IGDI in de praktijk ‘wringen’. Met aanpassingen kun je deze modellen bij specifieke leerkrachtgebonden activiteiten zinvol gebruiken.
Op veel scholen wordt een instructiemodel als EDI en IGDI gebruikt. Om een doorgaande lijn te waarborgen, wordt het model vaak in alle groepen op eenzelfde manier gebruikt. Deze werkwijze sluit onvoldoende aan bij de wijze waarop kleuters leren. Jonge kinderen leren vooral door zelf te ervaren, te doen, in ontwikkelingssprongen, via (rollen)spel en ook door de kunst van een volwassene af te kijken. Daardoor zijn de gebruiksmogelijkheden van deze modellen in de kleutergroepen beperkt.
Leren door instructie
Kleuters leren ook van instructie. Door een stap voor stap instructie van (complexe) vaardigheden, leert een kind bijvoorbeeld hoe losse klanken samengevoegd kunnen worden tot een woord, hoe de volgorde van de telrij is, hoe je een vouwwerk maakt of hoe een bepaalde situatie handig kan worden aangepakt. Juist bij dit soort geplande activiteiten is een (deel van een) instructiemodel effectief. Instructie kan ook een steuntje in de rug tijdens het spel in een hoek geven. Bijvoorbeeld als rollenspel zich amper ontwikkelt. Een doordacht klassenmanagement en een rijke leeromgeving zijn belangrijke voorwaarden om instructie te kunnen geven.
Instructiemodellen zijn in fasen ingedeeld. De focus ligt op de geleidelijke overgang van kennis en vaardigheden van de volwassene naar het kind en bestaat uit de fasen: ik doe het voor- wij doen het samen-jullie doen het samen en jij doet het zelf.
In het kort ziet de aanpak er als volgt uit: In de ik-fase activeert de volwassen expert kennis, noemt het activiteitendoel, en brengt door uitleg en hardop denken (modeling) een vaardigheid over aan het kind. In de wij-fase wordt de vaardigheid met steun van de leerkracht geoefend (scaffolding). Daarna oefent het kind samen met een ander en uiteindelijk kan het zelfstandig de vaardigheid verwerken.
Het model wringt als bijvoorbeeld alle kleuters:
- de vier fasen altijd in één activiteit moeten uitvoeren;
- aan alle fasen moeten meedoen;
- een verwerking moeten uitvoeren;
- geen mogelijkheden voor toepassing in spel en andere activiteiten hebben;
- de vier fasen altijd in dezelfde volgorde moeten uitvoeren;
- een doel altijd bij de start van de activiteit wordt genoemd.
Zo werkt een instructiemodel ook bij kleuters
Het is belangrijk om een model op een manier te gebruiken die bij kleuters past. Deze tips helpen je op weg:
Bedenk op welk moment en hoe je het activiteitendoel benoemt. Soms is het zinvol om het doel bij de start van de activiteit te benoemen. Bijvoorbeeld bij een activiteit fonemisch bewustzijn, waarbij je wilt focussen op een specifieke vaardigheid. Soms is een later moment geschikter. Bijvoorbeeld bij een rekenactiviteit, waarbij de kinderen eerst in tweetallen gaan denken, redeneren en oplossen.
Schakel tussen de fasen. Start in de jullie-fase door kinderen aan de hand van een vraag te laten ontdekken. Waar dat nodig is, schakel je terug naar de ik-fase en geeft een stap voor stap instructie. Start in de wij-fase waarin ‘begeleid inoefenen’ centraal staat. Je laat de kinderen dus gelijk meedoen en meedenken. Zo blijven ze actief en geconcentreerd en je controleert meteen of de vaardigheid in ontwikkeling is. Waar het nodig is schakel je van de ‘wij-fase’ terug naar de ‘ik-fase’ om hardop denkend opnieuw de vaardigheid voor te doen.
Houd de ‘ik-fase’ kort en beperk je tot enkele stappen. Van kleuters kun je nog niet verwachten dat ze allerlei denkstappen onthouden. Je zegt bijvoorbeeld: ik doe eerst.. en daarna doe ik…Of: als eerst zeg…, als tweede zeg ik…en tot slot… Voorkom dat je ‘babbelend behang’ voor kleuters wordt.
Maak de begeleide inoefening waar mogelijk actief door het gebruik van een eenvoudige samenwerkingsoefening en bewegingsactiviteiten.
Benoem tijdens de activiteit regelmatig de aan te leren begrippen. Dat houdt focus op de instructie en herhaling draagt bij aan het inslijpen van begrippen.
Bij veel activiteiten is de begeleide inoefening eigenlijk al een vorm van verwerking. Daarom kan je de aparte verwerking vaak achterwege laten. Zet deze gevarieerd in en alleen bij voldoende concentratie en motivatie.
Werk in kleine groepen. Hiermee kun je goed differentiëren en sluit je aan bij de instructiebehoefte van een kind. Verwacht niet dat kleuters in één activiteit een begrip of vaardigheid kennen. Wist je dat een regelmatige herhaling van twee minuten effectiever is dan een herhaling van de hele activiteit in de kleine kring? Plan een kleine kring pas in als na meerdere keren kort herhalen er weinig ontwikkeling zichtbaar is.
Plan korte herhalingen in op je rooster. Je kunt voor die herhaling bijvoorbeeld transitiemomenten gebruiken.
Benut in je verwerking ook het spel in de hoeken. Reik bijvoorbeeld een doelgerelateerde vraag of een probleem aan, waardoor het spel zich verdiept. (“Hoe weet je nu welke toren het hoogst is?”, “wat is een handige manier om de eieren te verdelen? Kun je dat voor me schrijven?”De verwerking kan een onderdeel van het kiesbord of planbord zijn.
Een vorm van instructie is demonstratiespel. Je gebruikt deze ‘steun in de rug’, als uit je observaties blijkt, dat kinderen weinig ontwikkeling in het rollenspel laten zien. Je speelt een rolgebonden handeling van het thema hardop denkend voor en gebruikt daarbij taal die bij de rol hoort. Denk aan het samenstellen van een boeket in de bloemenwinkel, aan het betalen bij de kassa en het opnemen van de bestelling in het restaurant. Instructie gaat er niet om dat het kind letterlijk doet wat jij hebt gespeeld, maar geeft de benodigde taal aan rolgebonden handelingen.
Het gebruik van een instructiemodel is een middelom aan de ontwikkelingsvraag van kleuters te voldoen. Sluit pas aan bij kleuters die vragen om ontdekkend onderwijs met instructie, na het samen of zelf doen. Sluit aan bij kleuters die vragen om sturend onderwijs door de vaardigheid stap door stap voor te doen.
